O rewitalizacji napisano już wiele opracowań, artykułów. Zdecydowana większość z nas wie, czym jest proces rewitalizacji. Ale jak przeprowadzić proces rewitalizacji w sposób dostępny, aby na każdym jego etapie wszyscy zainteresowani mogli w nim uczestniczyć? Jak zdefiniować dostępność w rewitalizacji oraz kim są „wszyscy zainteresowani”?

Tego m.in. mogli dowiedzieć się uczestnicy dwóch dwudniowych warsztatów teoretyczno-praktycznych dotyczących zastosowania dostępności  architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej w procesie rewitalizacji.

Oba warsztaty odbyły się w pierwszej połowie grudnia 2022 r. (6-7 oraz 12-13 grudnia) i były jednymi z ostatnich, jakie zostały zaplanowane i zrealizowane w ramach projektu pn. Regiony Rewitalizacji. Celem głównym tego przedsięwzięcia było wzmocnienie zdolności gmin do programowania i wdrażania działań rewitalizacyjnych współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej Funduszu Spójności, w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020 oraz budżetu państwa.

W warsztatach wzięło udział łącznie 50 przedstawicieli gmin miejskich i miejsko-wiejskich, pracowników urzędów miast i gminnych jednostek organizacyjnych oraz innych podmiotów i osób zaangażowanych w proces rewitalizacji, w tym także architektów faktycznie zaangażowanych w zarządzanie przestrzenią w miastach. Uczestnicy zapoznali się m.in z podstawowymi zagadnieniami związanymi z szeroko pojętą tematyką dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami, w tym z wybranymi aktami prawnymi dotyczącymi dostępności, tj. Konwencją ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych, ustawą o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami oraz o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. Wiele uwagi poświęcono zasadom projektowania uniwersalnego, zarówno w aspekcie dostępności informacyjno-komunikacyjnej, cyfrowej jak i architektonicznej.

Zdjęcie przedstawia wykład, który prowadzą 2 osoby: kobieta i mężczyzna. Są oni skierowani w stronę słuchaczy, którzy siedzą naprzeciwko nich w podwójnych ławkach.

Zdjęcie przedstawia grupę słuchaczy skupioną na pracy w parach. Słuchacze siedzą w podwójnych ławkach, w małej sali.

Program warsztatów zakładał uświadomienie osób odpowiedzialnych za prowadzenie polityki rewitalizacji, że zasady projektowania uniwersalnego powinny być wdrażane już na etapie programowania strategicznego. Strategie rozwoju, programy rewitalizacji i wiele innych opracowań to dokumenty, które często funkcjonują przede wszystkim w środowisku cyfrowym. Zatem zarówno one, jak i każdy inny dokument, który ma zostać opublikowany na stronach internetowych instytucji publicznych, muszą spełniać wymagania dostępności cyfrowej. Wydawać by się mogło, że samo zamieszczenie tych dokumentów w sieci jest wystarczającym aspektem dostępności do tych dokumentów. Przecież niemal każdy z nas ma dostęp do Internetu. Jednakże dostępność cyfrowa to coś więcej niż tylko zamieszczenie pliku na stronie www. To przede wszystkim zadbanie o to, żeby wszystkie osoby zainteresowane, w tym także te, które w danym momencie są osobami ze szczególnymi potrzebami (np. osoby z niepełnosprawnościami, osoby starsze, turyści) mogły zapoznać się z ich treścią. Będzie to możliwe, jeżeli zadbamy o prawidłowe „kodowanie” naszych dokumentów, jeśli będziemy:

  • używać wbudowanych stylów (Nagłówek 1, Nagłówek 2 etc., umieszczonych we wstążce Narzędzia główne > Style) w celu oddania struktury semantycznej dokumentu,
  • stosować listy elementów za pomocą funkcji programu umieszczonych we wstążce Narzędzia główne > Punktory i Numerowanie,
  • tworzyć teksty alternatywny dla obrazków/zdjęć poprzez menu kontekstowe obrazka/ zdjęcia (prawy przycisk myszki) Formatuj obraz > Tekst alternatywny,
  • oznaczać wiersz/wiersze tabeli z menu kontekstowego (prawy przycisk myszy) Właściwości tabeli, a następnie w zakładce Wiersz oznaczać pozycję Powtórz jako wiersz nagłówka na początku każdej strony,
  • odpowiednio oznaczać język tekstu za pośrednictwem wstążki Recenzja za pomocą narzędzia Język > Ustaw język sprawdzania
  • sprawdzać kontrast tekstu lub innych elementów graficznych w stosunku do tła, na którym się znajdują, za pomocą odpowiednich narzędzi,
  • pamiętać, aby przy zapisywaniu dokumentu do formatu PDF sprawdzać, czy po przejściu do okna Opcje jest zaznaczona pozycja Tagi struktury dokumentu dla ułatwień dostępu.

Dokumenty, które zostaną zaprojektowane (zakodowane) m.in. zgodnie z powyższymi zasadami, będą dostępne dla technologii asystujących (np. czytniki ekranu) umożliwiających większą niezależność osób z niepełnosprawnościami.

Nieodłącznym elementem procesu rewitalizacji jest partycypacja społeczna. Udział obywateli lub innych interesariuszy w podejmowaniu publicznych decyzji, ich świadome i aktywne uczestnictwo we współdecydowaniu w sprawach, które ich dotyczą to klucz do sukcesu realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Ale żeby mogło dojść do wymiany poglądów, prezentacji argumentów, wreszcie do faktycznej realizacji działań należy nawiązać dialog na linii: urząd i zespół ds. rewitalizacji oraz mieszkańcy/interesariusze obszaru rewitalizacji. W tym celu należy zastanowić się, jakich użyć kanałów komunikacji, jak konstruować przekaz, z kim faktycznie rozmawiać. W tym miejscu do głosu dochodzi dostępność informacyjno-komunikacyjna. Uczestnicy warsztatów mieli za zadanie określić, kim mogą być osoby ze szczególnymi potrzebami. Jakie mogą mieć potrzeby w zakresie kanałów komunikacji? Co my, jako instytucje publiczne, realizujące regionalne polityki rewitalizacji, możemy zrobić, aby każdy z zainteresowanych miał zapewniony kanał komunikacji dostosowany do jego potrzeb? Konieczność dysponowania pętlą indukcyjną, możliwość skorzystania z tłumacza języka migowego to tylko podstawowe przykłady, dzięki którym nie wykluczymy nikogo z rozmowy na temat potrzeb społecznych, koniecznych do przeprowadzenia zmian w przestrzeni obszaru rewitalizacji, a także wielu innych. Uniwersalnie zaprojektowany proces konsultacji pozwoli każdej ze stron w pełni uczestniczyć w dialogu na temat przyszłości obszaru rewitalizacji.

Wreszcie dostępność architektoniczna. Każdy z nas korzysta z przestrzeni miejskich a jednocześnie nie dla wszystkich jest ona przyjazna, dostępna. Wysokie krawężniki, brak fakturowego oznakowania nawierzchni, kostka brukowa, elementy małej architektury – ich brak lub ustawienie tak, że utrudniają chodzenie, brak poręczy przyschodowych, zepsute windy, niedostępne place zabaw (zarówno dla dzieci jak i ich opiekunów) to tylko niektóre z elementów mających wpływ na brak dostępności otaczającej nas przestrzeni, na które zwracali uwagę uczestnicy warsztatów.

Udział w części praktycznej warsztatów polegał na przemieszczaniu się po obiekcie w którym realizowane były warsztaty i jego najbliższej okolicy, z wykorzystaniem symulatorów niepełnosprawności: biała laska, gogle imitujące różne zaburzenia widzenia, wózek inwalidzki. Dzięki możliwości bezpośredniego doświadczenia tych ograniczeń uczestnicy nabyli praktyczną wiedzę na temat potrzeb wybranych grup osób ze szczególnymi potrzebami i umiejętności znalezienia się w sytuacji obsługi klienta ze szczególnymi potrzebami.

W trakcie podsumowującej dyskusji omawiano m.in. pomysły na podniesienie standardu dostępności przestrzeni miejskich, w tym właśnie placów zabaw, parków, części wspólnych osiedli mieszkaniowych.